Data ważności leku – co to jest i jak wpływa na działanie preparatów?

Zarówno leki doustne, jak i te do stosowania zewnętrznego podlegają ścisłym zasadom użytkowania, dzięki którym preparat ma szansę skutecznie zadziałać. Nieprzestrzeganie ich może prowadzić do różnych niekorzystnych reakcji organizmu – zaburzeń funkcjonowania układu pokarmowego, uczuleń, zmian skórnych czy nawet nagłego pogorszenia się stanu zdrowia. Na właściwe działanie leków recepturowych, gotowych oraz kosmetyków ma wpływ nie tylko porcja czy sposób użycia, ale też przechowywanie i przestrzeganie dat ważności. Dlaczego należy na nie uważać? Przeczytaj!

Czym jest termin ważności leku?

Otrzymując w aptece lek, zyskujemy pełnowartościowy produkt, który trzeba wykorzystać według ścisłych instrukcji, by miał szansę prawidłowo zadziałać. Przestrzeganie zużycia go przed upływem daty ważności jest koniecznością, by skutecznie sobie pomóc i nie narazić się na niebezpieczeństwo. Jedynie w określonym czasie, czyli terminie ważności leku, producent gwarantuje bezpieczeństwo i efektywne działanie leku. Znajdziesz go na opakowaniu – zarówno na kartonowym pudełeczku, jak i na blistrach czy buteleczkach, w które preparat jest bezpośrednio zapakowany.

Co dzieje się z lekiem po upływie daty ważności?

Skuteczność działania substancji czynnych może ulec zmianie po czasie przewidzianym przez producenta. Leki na ogół nie są badane w związku z tym, co dzieje się po zakończeniu okresu ich przydatności. Zwykle ich wpływ na procesy organizmu traci na efektywności, słabiej oddziałuje, nie powodując oczekiwanego efektu terapeutycznego. Nie będzie to dużym problemem w przypadku witamin czy leków przeciwbólowych, których efektu po prostu nie odczujemy. Jednak farmaceutyki wpływające np. na poziom glukozy we krwi czy ciśnienie, mogą doprowadzić do wielu kłopotów po upływie terminu, przyczyniając się do omdleń, zapaści i innych nieprzyjemnych konsekwencji.

Czym się różni data ważności leku od terminu ważności po otwarciu?

Na każdym leku czy dermokosmetyku znajduje się data ważności określająca maksymalny czas przydatności specyfiku, który płynie od momentu jego wyprodukowania. Określana ona jest w dwóch formatach:

dzień/miesiąc/rok, wyznaczając konkretny dzień,
spożyć/zużyć przed końcem: miesiąc/rok, co oznacza ostatni dzień miesiąca.

Tuż po otwarciu leku lub kosmetyku zaczyna on być poddawany działaniu czynników środowiska takich jak temperatura, wilgotność, światło, dostęp powietrza, bakterie i grzyby. Dlatego należy zużyć go w czasie określonym przez producenta, by nie miał szans się zepsuć. Obowiązuje wtedy inny, krótszy termin, który jest zmienny i zależy od postaci oraz rodzaju substancji zawartych w produkcie.

Które leki są najtrwalsze?

Tempo psucia się farmaceutyków zależy od ich postaci:

najtrwalsze są tabletki w blistrach, chronione przed dostępem powietrza, wilgoci i mikrobów – dobrze przechowywane możemy stosować aż do końca daty ważności,
słodkie syropy zawierają dużą ilość cukru, który naturalnie konserwuje je przez 2-6 miesięcy,
powszechnie stosowane antybiotyki w postaci tabletek można przyjmować przez cały okres, aż do upłynięcia terminu przydatności, lecz jeśli zmieszamy je z wodą w celu wykonania zawiesiny, okres trwałości skraca się do 7-14 dni,
szczególnie przestrzegaj dat nakładanych na leki oczne – na ogół trzeba zużyć je w ciągu 4 tygodni.

Inne zasady obowiązują leki recepturowe. Termin ważności określa osoba, która sporządza specyfik, na bazie wiedzy farmakopealnej. Poza suchymi formułami warto przechowywać takie leki w lodówce:

leki na oczy (krople) bez konserwantów do 24 godzin,
zawiesiny do 7 dni,
leki oczne w postaci kropli z konserwantami do 10 dni,
roztwory wodne do 14 dni,
czopki i globulki do 30 dni,
maści i kremy do 30 dni,
proszki do 30 dni (poza lodówką, w suchym miejscu).

Jak przechowywać leki, by na długo zachowywały świeżość?

Sposób przechowywania leków ma bardzo duży wpływ na ich skuteczność oraz zachowanie odpowiedniej konsystencji. Zbyt wysokie temperatury mogą rozpuszczać recepturę, doprowadzać do jełczenia tłuszczów. Częste zmiany temperatur też przyczyniają się do szybszego psucia. Unikać należy także nadmiernej wilgotności, która może doprowadzić do rozpuszczania się i zbrylania proszków oraz rozwoju pleśni.

Nie wystawiaj leków na działanie promieni słonecznych, które działają degradująco na niektóre substancje aktywne. Na miejsce przechowywania należy więc wybrać albo lodówkę (w przypadku receptur farmaceutycznych), albo ciemne, suche i dość chłodne miejsce. Unikaj łazienek i kuchni, gdzie parametry te zmieniają się kilkukrotnie w ciągu dnia.

Co robić z przeterminowanymi lekami?

Robiąc cykliczne porządki w apteczce, w pierwszym odruchu sięgamy po kosz. Nie należy jednak wyrzucać starych farmaceutyków do śmieci ze względu na możliwość zanieczyszczenia środowiska. W wielu aptekach obecne są specjalne kontenery na przeterminowane leki i tam powinno się umieszczać niezużyte opakowania.

Czy można stosować przeterminowane leki?

Oszczędność to dobra cecha, ale oszczędzanie na zdrowiu rzadko kiedy kończy się dobrze. Przeterminowany lek lub taki, po którym widać, że zmienił swój wygląd, zapach lub konsystencję, od razu oddaj do utylizacji. Nigdy nie używaj starych tabletek po terminie, ponieważ może skończyć się to poważnymi problemami ze zdrowiem, wśród których najlżejszym objawem będą dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Terminy ważności kosmetyków – jak je interpretować?

Czy apteczne kosmetyki również powinno stosować się według ścisłych wytycznych? Nie obowiązuje ich tak restrykcyjne prawo i zasady postępowania, jak leków, jednak warto trzymać się zaleceń, by skorzystać w pełni z właściwości kremu czy szamponu. Kosmetyki oznaczane są często kodami, które odcyfrować można na stronie producenta. Posiadają one dwa rodzaje terminów przydatności:

EXP – data końcowa ważności kosmetyku (z ang. expiration day) – oznacza dzień lub miesiąc, po których upływie producent nie bierze już odpowiedzialności za stabilność formuły, jej działanie i ochronę przed rozwojem grzybów i bakterii. Dotyczy kosmetyków przed otwarciem,
PAO – termin przydatności po otwarciu (z ang. period of time after opening), określający, jak długo formuła jest stabilna i bezpieczna mikrobiologicznie od rozpoczęcia jej użytkowania.

PAO jest przedstawiane grafiką w postaci otwartego słoiczka, na którym cyfrą i literą wyznacza się czas do zalecanego zużycia kosmetyku, na przykład:

M – opisany w miesiącach, np. 3M – trzy miesiące, 6M – pół roku,
Y – określony w latach, np. 1Y – jeden rok po otwarciu.

Zadbaj o swoje zdrowie

Po upływie terminu ważności kosmetyku można nadal go używać, o ile nie zmienił swojego zapachu czy konsystencji. Warto jednak sprawdzić na skórze – w mniej widocznym miejscu, czy nie powoduje on podrażnienia lub wysypki. Zasada ta nie obejmuje leków do stosowania na skórę takich jak antybiotyki i maści sterydowe. Formuły apteczne traktuj z należytą powagą i pamiętaj – ich data ważności jest nieprzekraczalna. Po jej minięciu zaopatrz się w świeży specyfik, jeśli jest to konieczne.

Zobacz naszą aktualną ofertę na produkty z krótką datą ważności